تفاوت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ در سازه‌های بتنی چیست؟
در سازه‌های بتنی، تأمین مقاومت در برابر نیروهای برشی، جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی و افزایش شکلپذیری اعضا، از طریق اجزای آرماتوربندی فرعی مانند خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ انجام می‌پذیرد. هریک از این اجزا دارای ساختار، کاربرد و عملکرد خاصی هستند که شناخت آنها برای مهندسان و مجریان پروژه‌های عمرانی، از نظر فنی و اقتصادی اهمیت زیادی دارد.
در ساخت سازه‌های بتن‌آرمه، انتخاب و اجرای صحیح آرماتورهای عرضی، یکی از مؤلفه‌های کلیدی در تضمین استحکام، دوام و عملکرد مهندسی سازه به‌شمار می‌آید. المان‌هایی مانند خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ، هرکدام وظایف خاصی در مهار میلگردهای طولی، افزایش مقاومت برشی، کنترل ترک و ارتقای شکلپذیری اعضای سازهای دارند. آشنایی با تفاوت‌های عملکردی و اجرایی این اجزا، برای تصمیم‌گیری فنی در پروژه‌های ساختمانی و صنعتی ضروری است.
از سوی دیگر، با توجه به اثر مستقیم این آرماتورها بر هزینه‌های آرماتوربندی، آگاهی از قیمت روز میلگرد برای برآورد دقیق هزینه‌ها اهمیت بالایی دارد.
همچنین با در نظر گرفتن اینکه خاموتها یکی از پرمصرف‌ترین اقلام در آرماتوربندی ستونها و تیرها هستند، اطلاع از قیمت روز خاموت نیز نقش مهمی در مدیریت اقتصادی پروژه ایفا میکند.
در این مقاله، بهصورت کامل و تخصصی به بررسی تفاوت بین خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ پرداخته خواهد شد. در ادامه با ویژگی‌ها، کاربردها، مزایا و جدول مقایسه‌ای این اجزا آشنا می‌شوید. پس تا انتها با آهن اینجا همراه باشید.
خاموت چیست؟
خاموت یکی از اصلی‌ترین اجزای آرماتوربندی در سازه‌های بتنی است که برای افزایش مقاومت برشی عضوها و مهار میلگردهای طولی در برابر کمانش بهکار میرود. این عضو معمولاً از میلگردهای نمره پایین و با فرم بسته ساخته میشود و بهصورت عرضی پیرامون میلگردهای اصلی ستون یا تیر قرار میگیرد.
در واقع، خاموت نه‌تنها یک عنصر کمکی در آرماتوربندی محسوب میشود، بلکه نقش حیاتی در تضمین عملکرد صحیح سازه در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله دارد. اجرای صحیح و مهندسی خاموت در تیرها، ستونها و برخی دیوارهای برشی میتواند مانع بروز شکست برشی، ترک‌خوردگی ناگهانی یا فروپاشی سازه شود.
در سازه‌های بتنی، استفاده از اجزای تقویتی نقش مهمی در افزایش ایمنی و پایداری دارد. خاموت، بهعنوان یکی از اصلی‌ترین المان‌های فولادی در آرماتوربندی، وظیفه مهار نیروهای جانبی و حفظ انسجام میلگردهای طولی را برعهده دارد، دانستن ویژگی‌ها و نحوه درست اجرای خاموت در ساختمان، کمک‌به‌سزایی در تقویت هرچه بهتر ساختمان میکند:
بیشتر بخوانیددر استانداردهای طراحی بتن مسلح (مثل آیین‌نامه بتن ایران یا ACI)، خاموتها با فواصل مشخص و فرم‌های خاصی طراحی میشوند تا چیدمان منظم، مهار مؤثر میلگردها و انتقال نیروها به‌درستی انجام گیرد.
نقش سازهای خاموت
خاموت در آرماتوربندی تیرها و ستونها، فقط یک عضو فرعی نیست؛ بلکه عنصری حیاتی در تضمین عملکرد سازه در برابر برش، فشار، زلزله و تغییرشکل‌های موضعی است. در ادامه، بهصورت دقیق‌تر و گسترده‌تر با نقش‌های کلیدی خاموت آشنا می‌شوید:
- افزایش مقاومت برشی عضو بتنی
در سازه‌های بتن‌آرمه، به‌ویژه تیرها، یکی از حالت‌های بحرانی شکست، گسیختگی برشی است که معمولاً بهصورت ناگهانی و بدون هشدار قبلی رخ می‌دهد. خاموتها بهعنوان آرماتورهای عرضی، در این وضعیت نقش حیاتی دارند. آنها با مهار ترک‌های مورب که در اثر برش ایجاد میشوند، از نفوذ بیشتر این ترک‌ها جلوگیری کرده و ظرفیت برشی مقطع را به‌شدت افزایش می‌دهند. همچنین، در مقاطع عمیق، نقاطی با نیروی متمرکز یا نزدیکی تکیه‌گاه‌ها، نقش خاموتها دوچندان شده و استفاده از آنها با فواصل نزدیک‌تر مطابق آیین‌نامه‌ها ضروری است. طراحی صحیح خاموت، به‌ویژه با توجه به زاویه ترک‌های احتمالی و نوع بارگذاری، میتواند عامل تعیین‌کننده‌ای در جلوگیری از شکست ناگهانی مقطع باشد. - جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی
در ستونهایی که تحت بارهای محوری یا محوری-لرزه‌ای قرار دارند، میلگردهای طولی نقش اصلی در تحمل بار فشاری دارند. اما این میلگردها، در صورت عدم مهار جانبی مناسب، مستعد کمانش هستند و ممکن است حتی قبل از رسیدن به ظرفیت نهایی، خم شوند و از مدار باربری خارج شوند. خاموتها با ایجاد گره‌های مهاری در فواصل مشخص، مانند تکیه‌گاه‌هایی عرضی برای میلگردهای طولی عمل میکنند. این تکیه‌گاه‌ها باعث کاهش طول مؤثر کمانش میشوند و عملکرد فشاری میلگرد را به‌طور کامل فعال می‌سازند. به‌ویژه در ستونهای بلند یا در سازه‌های با زمان اجرایی طولانی، خاموتها مانع از جابه‌جایی و خمش ناگهانی میلگردها در اثر لرزش، وزن خود بتن یا نیروهای اجرایی میشوند. - افزایش شکلپذیری و جذب انرژی سازه در زلزله
در سازه‌هایی که در معرض بارهای دینامیکی مانند زلزله هستند، شکلپذیری اعضای سازهای عامل کلیدی در نجات جان انسان‌هاست. خاموتها با مهار مؤثر آرماتورهای طولی، اجازه می‌دهند که مقطع بتنی بتواند در برابر نیروهای جانبی تغییرشکل دهد، انرژی را جذب کند و وارد ناحیه پلاستیک شود بدون آنکه دچار شکست ناگهانی شود. در حقیقت، خاموتها خط مقدم جذب و توزیع انرژی در زلزله هستند. در آییننامههای لرزه‌ای، به‌ویژه در ستونها، استفاده از خاموت با قلاب ۱۳۵ درجه، با فواصل بسیار کم در مناطق بحرانی مانند پای ستون الزامی است. طراحی بهینه خاموتها میتواند تفاوت بین سازهای با رفتار ترد و سازهای با رفتار شکل‌پذیر را رقم بزند. - حفظ انسجام و چیدمان آرماتورها در حین بتن‌ریزی
یکی از چالش‌های بزرگ در اجرای سازه‌های بتنی، حفظ موقعیت دقیق میلگردها در زمان بتن‌ریزی است. بتن تازه با روانی بالا، ممکن است فشار زیادی به قفسه آرماتور وارد کرده و موجب جابه‌جایی یا خم‌شدگی میلگردهای طولی شود. خاموت با اتصال عرضی منظم میان میلگردها، ساختار قفسه را پایدار کرده و از جابه‌جایی ناخواسته جلوگیری میکند. این مسئله باعث میشود که فاصله‌گذاری دقیق آرماتورها، پوشش بتن (کاور)، و پیکربندی مقطع دقیقاً مطابق با نقشه اجرا شود. اجرای دقیق خاموتها همچنین مانع از ایجاد ضعف در بتن‌ریزی مانند لانه زنبوری، حفره یا تمرکز موضعی بتن میشود و دوام سازه را تضمین میکند. - مهار ترک‌های موضعی در نواحی تمرکز تنش
برخی از نواحی سازه، مانند محل تقاطع تیر و ستون، اطراف بازشوها، گوشه‌های تیز مقاطع یا محل تغییر مقطع ناگهانی، دارای تمرکز تنش بالاتری هستند. در این نواحی، امکان ترک‌خوردگی موضعی در بتن بسیار بیشتر است. خاموتها با فراهم کردن مقاومت عرضی اضافی، از ایجاد یا گسترش این ترک‌ها جلوگیری میکنند. همچنین در صورت بروز ترک، خاموتها با کنترل عرض و پراکندگی ترک‌ها، اجازه نمی‌دهند این آسیب به سطح خطرناکی برسد. در سازه‌هایی با عمر بالا یا در پروژه‌هایی که در معرض خوردگی، رطوبت یا سیکل‌های یخ‌زدگی هستند، نقش خاموت در حفظ انسجام بتن و کنترل ترک‌ها دوچندان میشود.
مصالح و شکل خاموت
انتخاب مصالح مناسب و تعیین فرم دقیق خاموت از جنبه‌های حیاتی طراحی و اجرای آرماتوربندی در سازه‌های بتنی است. هرچند خاموتها در ظاهر قطعات ساده‌ای به نظر می‌رسند، اما رعایت دقیق نکات فنی در انتخاب نوع میلگرد، نحوه خمکاری، و فرم نهایی آنها میتواند مستقیماً بر مقاومت نهایی عضو، رفتار لرزه‌ای، دوام سازه و حتی سرعت اجرای پروژه تأثیرگذار باشد. در ادامه به بررسی دقیق مصالح رایج در ساخت خاموت و شکل‌های متداول اجرایی آن می‌پردازیم:
- میلگردهای مورد استفاده در ساخت خاموتها
رایج‌ترین نوع میلگرد برای ساخت خاموت، میلگرد ساده یا آجدار با نمره پایین است. معمولاً نمره ۶، ۸ و ۱۰ میلی‌متر برای این منظور انتخاب میشود. از نظر نوع فولاد، میلگرد A1 (ساده نرم با قابلیت خم‌پذیری بالا) و گاهی A2 (آجدار نیمه‌سخت) گزینه‌های اصلی هستند. میلگرد A1 به دلیل نداشتن آج و انعطاف بالا، در خم‌کاری‌های سریع و دستی، مناسب‌تر است و امکان اجرای قلاب ۱۳۵ درجه را راحت‌تر فراهم میکند. در مواردی که مقاومت بیشتر نیاز است، از A2 هم استفاده میشود، ولی باید دقت شود که زاویه خمکاری در آن محدودیت دارد و احتمال شکست در قلاب افزایش می‌یابد.
میلگرد ساده یکی از محصولات کلیدی در صنعت ساخت‌وساز و تولید قطعات فلزی است که بهدلیل سطح صاف، انعطاف‌پذیری بالا و قابلیت جوش‌پذیری مناسب، در بسیاری از بخش‌های عمرانی و صنعتی مورد استفاده قرار میگیرد، در این مقاله به تعریف میلگرد ساده و بررسی ویژگی‌ها و کاربردهای آن می‌پردازیم:
بیشتر بخوانید- فرم خاموتها از نظر هندسی
خاموتها بسته به شکل مقطع تیر یا ستون، در چند فرم استاندارد ساخته میشوند. رایج‌ترین آنها فرم مربعی و مستطیلی است که برای مقاطع منشوری معمول مانند تیرها و ستونهای مستطیلی استفاده میشود. برای ستونهای گرد، از خاموت‌هایی با فرم دایرهای یا مارپیچی (دورپیچ) استفاده میشود که ساخت آنها پیچیده‌تر و نیازمند خمکاری ماشینی است. در برخی سازه‌های خاص، ممکن است از فرم‌های ترکیبی یا شکسته نیز استفاده شود؛ برای مثال خاموت‌هایی با خم L شکل در گوشه برای مهار بهتر تنش‌های موضعی. - خاموت بسته، نیمه‌باز و مارپیچی (دورپیچ)
خاموتها بهصورت بسته (دو سر قلاب‌دار)، نیمه‌باز (یک سر باز برای اتصالات خاص) یا مارپیچی (در ستونهای دایرهای) ساخته میشوند. خاموت بسته استانداردترین فرم اجرایی است که دو سر آن با قلاب ۹۰ یا ۱۳۵ درجه خم میشود و در بیشتر پروژه‌های ساختمانی کاربرد دارد. خاموت نیمه‌باز زمانی استفاده میشود که فضا یا ترتیب آرماتورها اجازه نصب خاموت کامل را نمی‌دهد، ولی از نظر مهندسی نسبت به نوع بسته ضعیف‌تر است و استفاده از آن باید با دقت طراحی انجام شود. خاموت مارپیچی (یا همان دورپیچ) نیز بهصورت حلزونی پیرامون میلگردهای طولی ستون اجرا میشود و معمولاً در ستونهایی با عملکرد ویژه یا مقاطع دایرهای کاربرد دارد. - نحوه خمکاری و اجرای قلاب‌ها
یکی از حساس‌ترین بخش‌ها در ساخت خاموت، خمکاری دقیق آن به‌ویژه در ناحیه قلاب‌ها است. قلاب‌ها باید طبق آیین‌نامه با زاویه مناسب (ترجیحاً ۱۳۵ درجه) اجرا شوند تا در برابر باز شدن یا لغزش میلگرد مقاومت لازم را داشته باشند. خمکاری معمولاً با استفاده از خم‌کن دستی یا برقی انجام میشود و اگر شعاع خم یا زاویه قلاب دقیق نباشد، خطر شکستن میلگرد یا کاهش عملکرد آن وجود دارد. همچنین طول قلاب‌ها باید طبق ضوابط طراحی انتخاب شوند و پوشش بتن (کاور) نیز در خمکاری لحاظ شود. - استانداردهای مربوط به شکل و ابعاد خاموت
آییننامههای معتبر مانند مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان یا آیین‌نامه ACI، ضوابط دقیقی برای حداقل و حداکثر ابعاد خاموت، شعاع خم، طول قلاب، و فاصله مجاز بین خاموتها ارائه کرده‌اند. رعایت این استانداردها نه‌تنها ایمنی سازه را افزایش می‌دهد، بلکه در بازرسی‌های نظارتی نیز باعث تأیید سریع‌تر پروژه میشود. بهعنوان مثال، حداقل طول قلاب باید معادل ۱۰ برابر قطر میلگرد یا حداقل ۷ سانتی‌متر باشد (هرکدام بزرگ‌تر باشد) و شعاع خم نباید کمتر از ۴ برابر قطر میلگرد باشد.
اهمیت فواصل بین خاموتها
فاصله‌گذاری بین خاموتها یکی از مهم‌ترین پارامترهای طراحی و اجرای آرماتورهای عرضی در سازه‌های بتنی است. برخلاف تصور عمومی که ممکن است خاموتها را صرفاً برای نگهداشتن میلگردهای طولی بدانند، واقعیت این است که فاصله بین خاموتها مستقیماً روی عملکرد سازه در برابر برش، کمانش، زلزله و ترک‌خوردگی تأثیر می‌گذارد. هرچه این فاصله‌ها با دقت مهندسی بیشتری تنظیم شوند، رفتار سازه نیز به واقعیت‌های طراحی نزدیک‌تر خواهد بود.
در آیین‌نامه‌ها، حداکثر فاصله مجاز بین خاموتها به چند عامل بستگی دارد: نوع عضو (تیر یا ستون)، شرایط لرزه‌ای منطقه، مقدار نیروی برشی وارده، و نسبت فولاد مصرفی در مقطع. برای مثال در تیرها، فاصله خاموتها در ناحیه برش بحرانی (معمولاً تا یک‌چهارم طول تیر از هر طرف) کمتر در نظر گرفته میشود تا مقاومت لازم در برابر نیروی برشی تأمین گردد. اما در ناحیه میانی تیر که نیروی برشی کمتر است، فاصله خاموتها میتواند بیشتر شود.
در ستونها، موضوع حتی حساس‌تر است. چرا که هم مقاومت در برابر برش مطرح است، هم جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی و هم افزایش شکلپذیری. به همین دلیل، در ناحیه پای ستون یا طبقه همکف که نیروی زلزله شدیدتر است، فواصل بین خاموتها به حداقل ممکن کاهش پیدا میکند (مثلاً ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر) و در بالاهای ستون که فشار و برش کمتری وجود دارد، فاصله میتواند تا ۱۵ یا ۲۰ سانتی‌متر افزایش یابد.
فاصله خاموتها همچنین باید با توجه به نمره میلگرد مصرفی و شعاع خمش آنها انتخاب شود تا هم تراکم بیش از حد در مقطع ایجاد نشود و هم بتن‌ریزی به‌درستی انجام گیرد. فاصله‌های خیلی کم ممکن است باعث انسداد عبور بتن و ایجاد «لانه زنبوری» در مقطع شوند و فاصله‌های زیاد، سازه را در برابر برش و کمانش بی‌دفاع می‌گذارد. بنابراین، یافتن نقطه بهینه بین عملکرد سازهای و اجرایی، یکی از چالش‌های مهم در تعیین فاصله خاموت‌هاست.
از منظر اجرایی، فاصله دقیق بین خاموتها باید روی نقشههای اجرایی درج شود و پیمانکار موظف است با استفاده از شابلون، فواصل را کنترل و نصب نماید. هرگونه تغییر در فواصل، باید با تأیید مهندس ناظر یا طراح سازه انجام گیرد. همچنین در شرایط خاص مانند استفاده از بتن خودتراکم یا حضور لرزش‌گیرهای خاص در سازه، ممکن است فواصل خاموتها متفاوت از حالت معمول طراحی شوند.
در نهایت باید گفت، فاصله‌گذاری صحیح بین خاموتها نه‌تنها تضمین‌کننده مقاومت مکانیکی عضو است، بلکه بر عمر مفید سازه، پایداری در برابر زلزله و حتی سرعت و کیفیت اجرای بتن‌ریزی تأثیر مستقیم دارد. به همین دلیل، این مؤلفه ساده ولی حساس، هم در طراحی و هم در اجرا باید با دقت بسیار بالا مورد توجه قرار گیرد.
نحوه اجرای خاموت در پروژه‌ها
اجرای صحیح خاموت در پروژه‌های ساختمانی و عمرانی، یکی از بخش‌های کلیدی فرآیند آرماتوربندی است که مستقیماً بر کیفیت سازه و عملکرد نهایی آن تأثیر می‌گذارد. اگرچه خاموت در نگاه اول عنصری ساده به‌نظر می‌رسد، اما اجرای غیرحرفه‌ای آن میتواند باعث کاهش چشمگیر مقاومت برشی، ناپایداری میلگردهای طولی، اختلال در بتن‌ریزی و حتی شکست زودهنگام عضو سازهای شود. به همین دلیل، رعایت اصول فنی و اجرایی در نصب خاموت از اهمیت بالایی برخوردار است.
فرآیند اجرای خاموت معمولاً از خمکاری میلگردهای خام شروع میشود. میلگردهای نمره ۶، ۸ یا ۱۰ بر اساس اندازه مقطع و تعداد میلگردهای طولی، طبق ابعاد مشخص‌شده در نقشه، بهصورت مربع، مستطیل یا دایره خم میشوند. خمکاری بهصورت دستی یا با دستگاه خم‌کن برقی انجام میشود و در صورت استفاده از میلگردهای آجدار A2، باید دقت بیشتری به حداقل شعاع خم، جهت آج و احتمال ترک‌خوردگی در محل قلاب‌ها داشت.
خاموتها پس از آماده‌سازی بهصورت دستی در فواصل مشخص دور میلگردهای طولی قرار می‌گیرند و با استفاده از سیم آرماتوربندی به آنها بسته میشوند. بستن خاموتها باید با دقت بالا انجام شود تا قلاب‌های آن به‌درستی در موقعیت قرار گرفته و میلگردها در محل خود فیکس شوند. استفاده از قلاب ۱۳۵ درجه در خاموتها، به‌ویژه در نواحی زلزله‌خیز یا بحرانی سازه، الزامی است و خمکاری باید طبق ضوابط آیین‌نامه انجام گیرد. در موارد خاص که فضای کافی برای بستن خاموت وجود ندارد، ممکن است از خاموت‌های باز یا نیمه‌باز استفاده شود که در این حالت، مهندس ناظر باید نوع و محل اتصال را تأیید کند.
نصب خاموتها باید از پایین‌ترین قسمت عضو (تیر یا ستون) آغاز شده و به ترتیب به سمت بالا ادامه پیدا کند. در ستونها، معمولاً ابتدا دو یا چهار میلگرد طولی اصلی بهصورت عمودی نصب میشوند و سپس خاموتها در فواصل مشخص در اطراف آنها بسته میشوند. در تیرها، معمولاً ابتدا میلگردهای پایین، سپس خاموت، و بعد میلگردهای بالایی قرار داده میشوند. این ترتیب اجرا به حفظ موقعیت میلگردها در هنگام بتن‌ریزی کمک میکند و مانع از جابه‌جایی آنها در اثر فشار بتن میشود.
در سازه‌های بزرگ یا پروژه‌هایی که از بتن‌ریزی در چند مرحله استفاده میشود، ممکن است خاموتها بهصورت چندمرحله‌ای بسته شوند. در این شرایط، تیم آرماتوربندی موظف است پس از هر مرحله بتن‌ریزی، قبل از ادامه کار، کنترل دقیق محل و تعداد خاموتها را انجام دهد تا از تطابق با نقشههای اجرایی اطمینان حاصل شود.
یکی دیگر از نکات مهم در اجرای خاموت، اطمینان از رعایت حداقل پوشش بتن (کاور) در اطراف آنهاست. خاموتها باید در فاصله‌ای مشخص از سطح قالب نصب شوند تا پس از بتن‌ریزی، درون بتن قرار بگیرند و در معرض خوردگی یا هوازدگی قرار نگیرند. استفاده از اسپیسرهای پلاستیکی یا سیم‌های فاصله‌گذار به ثابت نگهداشتن موقعیت خاموت و حفظ کاور کمک میکند.
در نهایت، پیش از بتن‌ریزی، مهندس ناظر یا تیم کنترل کیفیت باید چک‌لیست اجرای خاموت را بررسی کنند. این چک‌لیست شامل مواردی مانند تعداد خاموتها، نوع قلاب، فاصله بین خاموتها، نحوه اتصال به میلگردهای طولی، و وضعیت خمکاری است. اجرای دقیق و نظارت مستمر در این مرحله، تضمین‌کننده عملکرد صحیح عضو در شرایط بهره‌برداری، زلزله و بارهای شدید خواهد بود.
ویژگی‌های خاموت
خاموتها بهعنوان اجزای کلیدی در آرماتوربندی عرضی سازه‌های بتنی، دارای ویژگی‌های فنی متعددی هستند که هر یک نقش خاصی در عملکرد نهایی سازه ایفا میکند. در ادامه، ویژگی‌های مهم خاموتها را بهصورت عددی و با توضیحات تخصصی بررسی می‌کنیم:
- فرم هندسی منطبق با مقطع سازه
خاموتها معمولاً به فرم‌های مربع یا مستطیل خم میشوند تا به‌طور کامل اطراف میلگردهای طولی را در تیرها یا ستونهای منشوری بپوشانند. در مقاطع دایرهای یا بیضوی، از خاموت‌های مدور یا مارپیچی (دورپیچ) استفاده میشود. تطابق فرم خاموت با شکل مقطع، تضمین‌کننده مهار مؤثر آرماتورها و توزیع صحیح تنش‌ها در عضو است. - ساخته‌شده از میلگردهای نمره پایین با انعطاف مناسب
خاموتها اغلب از میلگردهای ساده A1 یا آجدار A2 در سایزهای ۶ تا ۱۰ میلی‌متر ساخته میشوند. این نوع میلگردها به دلیل انعطاف‌پذیری بالا، خمکاری راحت‌تری دارند و امکان اجرای دقیق قلاب‌ها (به‌ویژه قلاب‌های ۱۳۵ درجه) را فراهم میکنند. انتخاب سایز و نوع میلگرد باید با توجه به محل اجرا، میزان بار وارده و الزامات آییننامهای انجام گیرد. - دارای قلاب‌های استاندارد برای جلوگیری از باز شدن
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های خاموتها، وجود قلاب در دو سر آنهاست. این قلاب‌ها معمولاً با زاویه ۹۰ یا ۱۳۵ درجه خم میشوند و از باز شدن خاموت یا لغزش آن در محل جلوگیری میکنند. قلاب ۱۳۵ درجه، گزینه توصیه‌شده آیین‌نامه‌هاست، به‌ویژه در مناطق زلزله‌خیز یا در نواحی بحرانی مقطع مانند پای ستون. - قرارگیری منظم با فواصل محاسبه‌شده
خاموتها باید با فواصل دقیق در طول عضو سازهای نصب شوند. این فواصل براساس نوع عضو (تیر یا ستون)، میزان نیروی برشی، شرایط لرزه‌ای منطقه، و الزامات آییننامهای تعیین میشوند. اجرای منظم خاموتها با فواصل مناسب، مقاومت سازه را در برابر برش، کمانش، ترک‌خوردگی و بارهای جانبی افزایش می‌دهد. - قابلیت اجرا بهصورت بسته، نیمه‌باز یا مارپیچی
بسته به شرایط اجرایی و طراحی، خاموتها می‌توانند بهصورت بسته کامل (رایج‌ترین نوع)، نیمه‌باز (برای شرایط خاص) یا مارپیچی (در ستونهای گرد) اجرا شوند. هر یک از این اشکال، ویژگی‌های خاص خود را دارد و انتخاب فرم مناسب باید براساس نقشه‌ها و هدف سازهای صورت گیرد. - نقش مهاربندی در چیدمان میلگردهای طولی
خاموت با مهار عرضی میلگردهای طولی، از کمانش آنها جلوگیری کرده و آرایش هندسی آرماتوربندی را در هنگام بتن‌ریزی و بهره‌برداری حفظ میکند. این ویژگی برای حفظ پایداری مقطع و عملکرد صحیح عضو بسیار حیاتی است. - افزایش دوام سازه از طریق کنترل ترک و خوردگی
با توجه به اینکه خاموتها مانع گسترش ترک‌های برشی و موضعی میشوند، به‌طور غیرمستقیم از نفوذ رطوبت و عوامل مخرب به داخل بتن جلوگیری میکنند. این موضوع در مناطق مرطوب یا سازه‌های در معرض خوردگی، اهمیت دوچندان دارد و باعث افزایش عمر مفید سازه میشود. - سازگار با انواع بتن‌ریزی و قالب‌بندی
فرم ساده و مدولار خاموتها باعث میشود که به‌راحتی با انواع قالب‌بندی‌های چوبی، فلزی یا صنعتی سازگار باشند. همچنین در سیستم‌های بتن‌ریزی متوالی یا سریع، به‌راحتی میتوان خاموتها را از پیش آماده کرده و در محل نصب نمود.
کاربردهای خاموت
خاموت بهعنوان یکی از عناصر کلیدی در سازه‌های بتن‌آرمه، در قسمت‌های مختلفی از اسکلت بتنی بهکار میرود. این عضو آرماتوری نقش حیاتی در مقاوم‌سازی، مهاربندی، شکلپذیری و حفظ انسجام سازه دارد. در ادامه، مهم‌ترین کاربردهای خاموت در پروژه‌های عمرانی را می‌خوانید:
- افزایش مقاومت برشی تیرها و ستونها
در تیرها، خاموتها نقش کلیدی در مهار نیروهای برشی ایفا میکنند. آنها با قرار گرفتن عمود بر میلگردهای طولی، از تشکیل و گسترش ترک‌های مورب در بتن جلوگیری کرده و مانع از گسیختگی برشی ناگهانی میشوند. در ستونها نیز خاموتها از شکست‌های ناشی از نیروی جانبی یا فشاری جلوگیری میکنند و عملکرد کلی مقطع را بهبود می‌دهند. - مهاربندی میلگردهای طولی برای جلوگیری از کمانش
خاموتها با مهار جانبی میلگردهای طولی، به‌ویژه در ستونها، از کمانش این میلگردها در برابر بارهای محوری جلوگیری میکنند. این موضوع در ستونهای بلند یا سازه‌هایی با بار فشاری زیاد بسیار مهم است، زیرا در صورت عدم مهار، میلگردها قبل از بهره‌برداری کامل از مقاومت فشاری، دچار ناپایداری میشوند. - استفاده در نواحی بحرانی برای افزایش شکلپذیری سازه
در طراحی لرزه‌ای، نواحی بحرانی مانند پای ستونها یا محل اتصال تیر به ستون نیاز به آرماتوربندی متراکم‌تر دارند. خاموتها در این نواحی با فواصل کم نصب میشوند تا شکلپذیری سازه افزایش یافته و انرژی زلزله توسط عضو جذب شود. این عملکرد باعث جلوگیری از فروپاشی ناگهانی و ترد مقاطع در برابر بارهای جانبی میشود. - تثبیت آرایش میلگردها در حین قالب‌بندی و بتن‌ریزی
خاموتها در قالب قفسه‌هایی که میلگردهای طولی را در بر می‌گیرند، باعث حفظ موقعیت این میلگردها در حین اجرای قالب و بتن‌ریزی میشوند. بدون وجود خاموت، امکان جابه‌جایی یا خم‌شدگی میلگردها تحت فشار بتن تازه وجود دارد که باعث کاهش عملکرد مقطع میشود. - تقویت مقطع در محل بازشوها، کنج‌ها و نواحی تنش‌زا
در محل‌هایی از سازه که به دلیل تغییرات مقطع، وجود بازشوها، یا تمرکز تنش، احتمال ایجاد ترک وجود دارد، از خاموت‌های متراکم‌تر یا خاص استفاده میشود. این خاموتها با توزیع تنش و جلوگیری از گسترش ترک، نقش کلیدی در حفظ یکپارچگی سازه دارند. - استفاده در ستونهای دایرهای بهصورت دورپیچ مارپیچی
در برخی سازه‌های خاص، مانند ستونهای صنعتی، پل‌ها یا مخازن، خاموتها بهصورت مارپیچی و پیوسته (دورپیچ) اجرا میشوند تا علاوه بر افزایش مقاومت فشاری، چسبندگی بتن و شکلپذیری نیز بیشتر شود. این نوع خاموتها عملکرد ویژه‌ای در کنترل ترک‌های شعاعی و ارتعاشات دینامیکی دارند. - کاربرد در دیوارهای برشی برای مهاربندی میلگردهای قائم
در دیوارهای بتنی مسلح یا دیوارهای برشی، خاموتها برای مهار میلگردهای قائم و کنترل ترک‌های افقی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این استفاده باعث افزایش یکپارچگی دیوار و پایداری آن در برابر نیروهای افقی ناشی از زلزله میشود.
مزایای استفاده از خاموت
استفاده از خاموت در سازه‌های بتنی نه‌تنها الزامی آییننامهای است، بلکه بهعنوان راهکاری کلیدی برای بهبود عملکرد سازه در برابر نیروهای داخلی و خارجی شناخته میشود. در ادامه، مهم‌ترین مزایای استفاده از خاموت را بررسی می‌کنیم:
- افزایش مقاومت برشی و جلوگیری از شکست ناگهانی
خاموتها با مهار ترک‌های مورب و تقویت مقطع در برابر نیروی برشی، از وقوع گسیختگی برشی که معمولاً بهصورت ناگهانی و بدون هشدار رخ می‌دهد، جلوگیری میکنند. این عملکرد باعث میشود سازه در برابر بارهای دینامیکی و ثقلی مقاومت بالاتری از خود نشان دهد. - کاهش احتمال کمانش میلگردهای طولی
با ایجاد مهار جانبی برای میلگردهای طولی، خاموتها مانع از کمانش آنها تحت بارهای فشاری میشوند. این ویژگی به‌خصوص در ستونها و تیرهای بلند، نقش مؤثری در حفظ پایداری مقطع و جلوگیری از تغییر شکل‌های غیرمجاز دارد. - افزایش شکلپذیری و جذب انرژی در برابر زلزله
خاموتها با فراهم کردن امکان تغییرشکل کنترل‌شده در مقطع، نقش حیاتی در جذب انرژی زلزله ایفا میکنند. استفاده از خاموت‌های متراکم در نواحی بحرانی، توانایی سازه در مقابله با بارهای جانبی و رفتار مناسب در برابر زلزله را به‌طور محسوسی افزایش می‌دهد. - حفظ انسجام آرماتوربندی و جلوگیری از جابه‌جایی میلگردها
در هنگام بتن‌ریزی، خاموتها با نگهداشتن میلگردهای طولی در جای خود، مانع از جابه‌جایی یا خم‌شدگی آنها میشوند. این ویژگی باعث میشود آرایش آرماتور مطابق نقشههای طراحی حفظ شود و عملکرد مورد انتظار از مقطع تأمین گردد. - توزیع یکنواخت تنش‌ها در مقطع و کاهش تمرکز تنش
خاموتها با ایجاد تکیه‌گاه‌های عرضی منظم برای آرماتورها، تنش‌های وارده بر مقطع را بهتر توزیع میکنند. این امر مانع از ایجاد نقاط ضعیف یا تمرکز تنش در عضو میشود و رفتار سازه را قابل پیش‌بینی‌تر می‌سازد. - تقویت نقاط حساس و کاهش ترک‌های موضعی
در نواحی خاص مانند کنج‌ها، بازشوها یا محل اتصال اعضای سازه، خاموتها با افزایش مقاومت عرضی، از بروز و گسترش ترک‌های موضعی جلوگیری میکنند. این عملکرد به‌ویژه در سازه‌هایی که در معرض تغییرات دما، رطوبت یا بارهای متناوب هستند، بسیار ارزشمند است. - سهولت در اجرا و هماهنگی با قالب‌بندی‌های مختلف
خاموتها به دلیل فرم ساده و قابلیت خمکاری راحت، به‌راحتی در قالب‌بندی‌های چوبی، فلزی و صنعتی قابل استفاده هستند. این ویژگی باعث میشود زمان اجرای آرماتوربندی کاهش یابد و کیفیت نهایی کار افزایش پیدا کند. - افزایش دوام و عمر مفید سازه
با جلوگیری از گسترش ترک‌ها، کاهش نفوذ رطوبت به آرماتورها و حفظ انسجام بتن، خاموتها نقش غیرمستقیمی در افزایش دوام و عمر مفید سازه ایفا میکنند. این مزیت در مناطق با شرایط محیطی سخت یا در پروژه‌هایی با طول عمر بالا اهمیت دوچندان دارد.
تنگ چیست؟
تنگ یکی از انواع آرماتورهای عرضی در سازه‌های بتنی است که از نظر ساختار فیزیکی و عملکرد، شباهت زیادی به خاموت دارد. اما تفاوت اصلی آن در محل کاربرد است. درحالی‌که خاموت معمولاً در تیرها مورد استفاده قرار میگیرد، تنگ به‌طور خاص در ستونهای بتنی استفاده میشود. وظیفه تنگ، حفظ موقعیت میلگردهای طولی ستون و افزایش مقاومت مقطع در برابر نیروهای فشاری و جانبی است. این عضو کلیدی در ساختار ستونها، تضمین‌کننده عملکرد پایدار سازه در برابر بارهای محوری، زلزله و تغییرشکل‌های غیرمجاز است.
تنگ نیز مانند خاموت از میلگردهای نمره پایین (معمولاً نمره ۶ یا ۸) ساخته میشود و بهصورت بسته با قلاب‌های خمشده در دو انتها، پیرامون آرماتورهای طولی قرار میگیرد. این آرماتورها معمولاً در چهار گوشه یا پیرامون مقطع ستون چیده شده‌اند و تنگ باید به‌گونه‌ای طراحی شود که تمام میلگردهای طولی را بهصورت کامل در بر گیرد و مانع از جابه‌جایی آنها شود.
در طراحی مهندسی، تنگ بهعنوان عامل اصلی افزایش شکلپذیری ستون در برابر زلزله نیز شناخته میشود. چرا که استفاده از تنگ با فواصل کم و قلاب‌های ۱۳۵ درجه، میتواند از باز شدن مقطع، کمانش میلگردهای طولی و شکست‌های ترد جلوگیری کند. این ویژگی به‌ویژه در ستونهایی که در طبقه همکف یا نواحی اتصال با پی قرار دارند، حیاتی است.
از نظر آییننامهای، تنگ باید با فواصل مشخص‌شده در طراحی، در ارتفاع ستون چیده شود. در نواحی بحرانی مانند پایین ستون یا نزدیکی اتصالات، این فواصل کاهش می‌یابد (برای مثال ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر)، و در نواحی با بار کمتر، میتوان فواصل را افزایش داد. همچنین طول قلاب، زاویه خم، و فاصله پوشش بتن (کاور) نیز باید طبق استاندارد رعایت شود تا عملکرد تنگ در بلندمدت پایدار باقی بماند.
یکی از تفاوت‌های اجرایی مهم بین تنگ و خاموت، حساسیت بالاتر تنگ در حفظ فرم ستون و جلوگیری از تورم یا باز شدن مقطع در هنگام بارگذاری است. به همین دلیل، کنترل کیفیت در ساخت و نصب تنگ‌ها باید با دقت بالاتری انجام گیرد، و اجرای ناقص یا نامنظم آنها میتواند خطرناک باشد.
در برخی سازهها، به‌خصوص سازه‌های صنعتی یا بلندمرتبه، از تنگ‌های ویژه یا ترکیب تنگ و دورگیر استفاده میشود تا در نواحی خاص، چیدمان آرماتورهای طولی تقویت شود. این رویکرد باعث افزایش انسجام مقطع و کاهش تمرکز تنش میشود و عملکرد لرزه‌ای ستون را ارتقا می‌بخشد.
ویژگی‌های تنگ
تنگ بهعنوان یکی از عناصر اصلی آرماتوربندی ستونها در سازه‌های بتنی، دارای ویژگی‌های مهندسی خاصی است که آن را از سایر انواع آرماتور عرضی متمایز میکند. این ویژگی‌ها در طراحی، اجرا و عملکرد نهایی ستون نقش مهمی ایفا میکنند. در ادامه، مهم‌ترین ویژگی‌های تنگ را بهصورت لیست عددی بررسی می‌کنیم:
- طراحی ویژه برای مهاربندی ستونهای بتنی
تنگ برخلاف خاموت که معمولاً در تیرها استفاده میشود، به‌طور خاص برای مهاربندی میلگردهای طولی ستونها طراحی شده است. فرم آن طوری است که بهصورت بسته، تمام میلگردهای طولی ستون را در بر میگیرد و مانع از جابه‌جایی آنها در حین بتن‌ریزی و تحت بارهای فشاری میشود. - ساخته‌شده از میلگردهای نرم با قابلیت خم‌پذیری بالا
برای ساخت تنگ از میلگردهای نمره پایین مانند ۶ یا ۸ استفاده میشود که قابلیت خم شدن با زاویه‌های تند مانند ۱۳۵ درجه را دارند. این خم‌پذیری باعث میشود قلاب‌های تنگ به‌درستی شکل بگیرند و عملکرد مهاربندی در ستون به‌طور کامل تحقق یابد. - وجود قلاب‌های مهندسی در دو سر برای مهار مطمئن
هر تنگ معمولاً دارای دو قلاب خمشده در انتهاست که با زاویه ۱۳۵ درجه یا طبق آیین‌نامه خم میشوند. این قلاب‌ها مانع از باز شدن تنگ تحت بارهای محوری و جانبی شده و چیدمان میلگردهای طولی را در موقعیت طراحی‌شده تثبیت میکنند. - چیدمان متراکم در نواحی بحرانی ستون
در بخش‌هایی از ستون که تنش‌های شدیدتری وجود دارد (مانند پای ستون، محل اتصال با پی، یا طبقات پایینی سازه)، تنگ‌ها با فواصل بسیار کم نصب میشوند. این چیدمان متراکم باعث افزایش شکلپذیری، کنترل ترک و جلوگیری از گسیختگی ناگهانی مقطع میشود. - تضمین شکلپذیری ستون در شرایط زلزله
وجود تنگ با طراحی مناسب باعث میشود ستون در هنگام زلزله بتواند تغییرشکل کنترل‌شده‌ای داشته باشد و انرژی وارد شده را جذب کند. این ویژگی، ستون را از گسیختگی ترد و ناگهانی محافظت میکند و نقش مهمی در حفظ جان ساکنان در زمان زلزله ایفا می‌نماید. - سازگاری با ستونهای با آرایش‌های مختلف میلگرد
تنگ‌ها قابلیت اجرا در ستونهایی با آرایش چهارمیلگردی، شش‌میلگردی، هشت‌میلگردی یا بیشتر را دارند. بسته به نحوه چیدمان میلگردهای طولی، ابعاد تنگ و موقعیت خم‌ها تغییر میکند تا تمام میلگردها درون فضای بسته مهار شوند. - نقش مکمل در کنترل ترک‌های موضعی و افزایش دوام سازه
تنگ‌ها با کنترل فشارهای جانبی و جلوگیری از گسترش ترک‌ها در بتن ستون، دوام سازه را افزایش می‌دهند. این نقش به‌ویژه در ستونهایی که در معرض بارهای متناوب، خوردگی یا شرایط محیطی شدید هستند، اهمیت زیادی دارد.
کاربردهای تنگ
تنگ بهعنوان یکی از عناصر اصلی آرماتوربندی ستونها در سازه‌های بتن‌آرمه، در موقعیت‌های مختلف سازهای و با اهداف گوناگون بهکار میرود. این عضو، نقش کلیدی در پایداری، شکلپذیری و عملکرد لرزه‌ای ستونها دارد. در ادامه، مهم‌ترین کاربردهای تنگ را بررسی می‌کنیم:
- مهاربندی میلگردهای طولی ستون
یکی از اصلی‌ترین کاربردهای تنگ، مهار جانبی میلگردهای طولی در ستونهای بتنی است. این مهاربندی باعث میشود میلگردها در هنگام بتن‌ریزی یا تحت بارگذاری‌های ثقلی و جانبی، جابه‌جا نشوند و فرم طراحی‌شده ستون حفظ شود. - افزایش مقاومت برشی ستون در برابر بارهای جانبی
تنگ‌ها با ایجاد مقاومت عرضی مؤثر، به کنترل ترک‌های مورب و موضعی ناشی از برش کمک میکنند. این عملکرد، ستون را در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله یا باد مقاوم‌تر می‌سازد و از شکست برشی جلوگیری میکند. - جلوگیری از کمانش میلگردهای فشاری در ستونها
در ستونهایی که تحت بارهای محوری فشاری بالا قرار دارند، احتمال کمانش میلگردهای طولی وجود دارد. تنگ‌ها با ایجاد تکیه‌گاه‌های عرضی منظم، این میلگردها را مهار کرده و مانع از خمش و کمانش آنها میشوند. - افزایش شکلپذیری ستون در مناطق زلزله‌خیز
در نواحی بحرانی مانند پای ستونها یا طبقات اول سازه، تنگ‌ها با فواصل نزدیک نصب میشوند تا ستون بتواند در برابر زلزله تغییرشکل داده و انرژی جذب کند، بدون آنکه دچار شکست ناگهانی شود. این کاربرد، یکی از اساسی‌ترین اهداف طراحی لرزه‌ای است. - کنترل ترک‌خوردگی بتن در مقاطع ستونها
تنگ‌ها با مهار فشار داخلی ناشی از جمع‌شدگی بتن یا تنش‌های حرارتی، از گسترش ترک‌های طولی و عرضی در سطح ستون جلوگیری میکنند. این موضوع به‌خصوص در مقاطع حجیم یا ستونهایی با بار زیاد، اهمیت بالایی دارد. - استفاده در ستونهای با چیدمان پیچیده یا غیرمنظم میلگرد
در پروژه‌هایی که چیدمان میلگردهای طولی ستون به دلایل سازهای خاص یا طراحی معماری غیرمتعارف است، تنگ‌ها نقش کلیدی در حفظ آرایش میلگردها ایفا میکنند. اجرای صحیح آنها تضمین میکند که هندسه مقطع حفظ شده و باربری به‌درستی انجام شود. - افزایش دوام و پایداری ستون در شرایط محیطی سخت
در سازه‌هایی که در معرض رطوبت، مواد خورنده، تغییرات دما یا سیکل‌های یخ‌زدگی قرار دارند، استفاده از تنگ به تقویت سازه و کاهش گسترش آسیب‌های سطحی و درونی بتن کمک میکند. این موضوع عمر مفید ستون را افزایش می‌دهد و نیاز به تعمیرات آینده را کاهش می‌دهد.
مزایای استفاده از تنگ
استفاده از تنگ در ستونهای بتنی، تنها یک الزام اجرایی نیست، بلکه بخش حیاتی از طراحی سازهای هوشمندانه برای افزایش دوام، پایداری و عملکرد لرزه‌ای ستون‌هاست. در ادامه، مزایای مهم استفاده از تنگ را بررسی می‌کنیم:
- جلوگیری از جابه‌جایی میلگردهای طولی در ستون
تنگ‌ها با ایجاد قفسه‌ای مستحکم در اطراف میلگردهای طولی، آنها را در موقعیت مهندسی‌شده حفظ میکنند و مانع از حرکت، چرخش یا خم‌شدگی آنها در حین بتن‌ریزی یا تحت فشار بارهای فشاری میشوند. - افزایش مقاومت برشی ستون و کنترل ترک‌های مورب
تنگ با ایجاد مقاومت عرضی منظم در طول ستون، از گسترش ترک‌های مورب در اثر نیروی برشی جلوگیری کرده و مقطع را در برابر شکست ناگهانی مقاوم‌تر می‌سازد. این مزیت به‌ویژه در نواحی بحرانی سازه اهمیت زیادی دارد. - ممانعت از کمانش میلگردهای فشاری و حفظ پایداری ستون
یکی از مهم‌ترین مزایای تنگ، جلوگیری از کمانش میلگردهای فشاری در ستون است. این عملکرد باعث میشود میلگردهای طولی تا حد نهایی باربری خود عملکرد داشته باشند و ظرفیت باربری ستون به‌طور کامل فعال شود. - تقویت رفتار شکل‌پذیر ستون در برابر زلزله
تنگ‌ها با فراهم کردن امکان تغییرشکل کنترل‌شده ستون، به جذب انرژی زلزله کمک میکنند و مانع از شکست ترد مقطع میشوند. این ویژگی در طراحی لرزه‌ای، به‌ویژه در ستونهای طبقات پایین سازه، نقش کلیدی دارد. - حفظ هندسه مقطع و افزایش کیفیت بتن‌ریزی
با نگهداشتن دقیق میلگردها در موقعیت درست، تنگ‌ها باعث میشوند بتن به‌طور یکنواخت در مقطع پخش شود و از ایجاد حفره، لانه زنبوری یا ضعف‌های اجرایی جلوگیری شود. این مزیت، کیفیت نهایی سازه را بالا می‌برد. - کنترل ترک‌خوردگی موضعی در طول عمر سازه
تنگ‌ها با ایجاد مقاومت عرضی یکنواخت در مقطع ستون، فشارهای ناشی از جمع‌شدگی بتن یا تغییرات دمایی را کنترل میکنند و از ایجاد ترک‌های عرضی یا طولی در سطح ستون جلوگیری میکنند. این ویژگی، دوام سازه را به‌طور محسوسی افزایش می‌دهد. - افزایش مقاومت ستون در برابر خوردگی و شرایط محیطی سخت
با حفظ پوشش بتن اطراف میلگردها و کاهش نفوذ رطوبت یا یون‌های خورنده، تنگ‌ها بهصورت غیرمستقیم در حفاظت از آرماتورهای داخلی نقش دارند و باعث افزایش عمر مفید ستون میشوند.
دورگیر چیست؟
دورگیر، یکی از انواع آرماتورهای عرضی در ستونهای بتن‌آرمه است که نقش مکمل تنگ را ایفا میکند و بیشتر در ستونهایی با تعداد زیاد میلگرد طولی یا مقاطع پیچیده بهکار میرود. برخلاف تنگ که همه میلگردهای طولی را بهصورت یک‌جا مهار میکند، دورگیر بین چند میلگرد داخلی قرار میگیرد و بهعنوان مهارکننده فرعی در درون شبکه آرماتوربندی عمل میکند.
در ستونهایی که دارای بیش از چهار میلگرد طولی هستند – به‌خصوص ستونهای هشت‌میلگردی یا دوازده‌میلگردی – استفاده از تنها یک تنگ برای حفظ موقعیت همه میلگردها کافی نیست. چرا که فاصله میان میلگردهای میانی زیاد میشود و احتمال جابه‌جایی یا کمانش آنها بالا میرود. در این موارد، مهندسین سازه از دورگیر بهعنوان آرماتور عرضی کمکی استفاده میکنند تا میلگردهای میانی نیز به‌درستی در جای خود تثبیت شوند و در برابر نیروهای فشاری یا برشی مقاومت داشته باشند.
دورگیر معمولاً با همان میلگرد نمره پایین مورد استفاده برای تنگ (سایز ۶ یا ۸) ساخته میشود و بهصورت قطعات U شکل یا نیم‌دایره‌ای، میان تنگ‌های اصلی و درون قفسه آرماتوربندی قرار میگیرد. محل نصب آن در فاصله بین دو یا چند میلگرد میانی است و با استفاده از سیم آرماتوربندی به سایر اجزا بسته میشود. دورگیر هیچ‌گاه به‌تنهایی استفاده نمی‌شود، بلکه فقط همراه با تنگ و در راستای تکمیل مهاربندی اجرا میشود.
نقش اصلی دورگیر، جلوگیری از کمانش میلگردهای میانی ستون، افزایش انسجام آرماتوربندی، و حفظ فرم هندسی مقطع در ستونهای سنگین است. همچنین با کنترل دقیق چیدمان میلگردها، باعث بهبود کیفیت بتن‌ریزی درون مقطع میشود و از تشکیل حفره یا تمرکز بتن در نواحی خاص جلوگیری میکند. در سازه‌های بلندمرتبه، پل‌ها، ستونهای با مقطع بزرگ یا سازه‌هایی که از نظر لرزه‌ای حساس هستند، استفاده از دورگیر نه‌تنها توصیه میشود، بلکه در بسیاری از موارد الزامی است.
از منظر آییننامهای، محل، تعداد و فواصل دورگیرها باید طبق نقشه اجرایی و ضوابط طراحی مشخص شود. دورگیرها معمولاً در کنار تنگ‌های متراکم اجرا میشوند، و در هر ناحیه بحرانی ستون، باید تمام میلگردهای طولی با استفاده از تنگ و دورگیر به‌طور کامل مهار شوند.
در اجرای پروژه، توجه به شکل و ابعاد دورگیر، هم‌ترازی با سایر میلگردها، و اطمینان از اتصال محکم آن به شبکه آرماتوربندی اهمیت زیادی دارد. اجرای غیرحرفه‌ای دورگیر میتواند منجر به جابه‌جایی میلگردهای داخلی، ضعف در بتن‌ریزی یا کاهش مقاومت مقطع شود.
ویژگی‌های دورگیر
دورگیر بهعنوان مکمل تنگ در ستونهای بتنی، دارای ویژگی‌های فنی خاصی است که آن را به یکی از اجزای کلیدی در ستونهای با مقطع بزرگ یا میلگردگذاری سنگین تبدیل کرده است. در ادامه، مهم‌ترین ویژگی‌های دورگیر را بررسی می‌کنیم:
- نقش مکمل در مهار میلگردهای طولی میانی
برخلاف تنگ که معمولاً دور میلگردهای پیرامونی ستون بسته میشود، دورگیر بین میلگردهای داخلی یا میانی قرار میگیرد. این ویژگی باعث میشود آرماتورهای میانی نیز مانند آرماتورهای کناری، مهار جانبی مناسب داشته باشند و در معرض کمانش یا جابه‌جایی قرار نگیرند. - قابل اجرا در ستونهای با تعداد میلگرد بالا
در ستونهایی که بیش از چهار یا شش میلگرد طولی دارند، استفاده از تنگ به‌تنهایی کافی نیست. دورگیر در این موارد با قرارگیری در بین میلگردهای داخلی، هندسه آرماتوربندی را حفظ میکند و یکپارچگی شبکه فولادی را تضمین می‌نماید. - ساخته‌شده از میلگردهای نمره پایین با قابلیت خمکاری ساده
برای ساخت دورگیر نیز مانند تنگ، از میلگردهای ساده یا آجدار نمره پایین (معمولاً ۶ یا ۸) استفاده میشود. این میلگردها به‌راحتی خم میشوند و امکان اجرای اشکال متنوع مانند U، نیم‌دایره یا فرم‌های باز را دارند. - ایجاد تکیه‌گاه عرضی برای میلگردهای میانی
دورگیر با ایجاد نقاط اتصال در فاصله بین میلگردهای داخلی، همانند تکیه‌گاه‌های عرضی عمل میکند و از ناپایداری موضعی یا کمانش میلگردها در برابر نیروی محوری جلوگیری میکند. این عملکرد برای ستونهای باربر بسیار حیاتی است. - افزایش چسبندگی بتن و یکنواختی بتن‌ریزی
وجود دورگیر، باعث پایداری شبکه آرماتور درون قالب میشود و اجازه می‌دهد بتن به‌طور یکنواخت درون مقطع پخش شود. این ویژگی از ایجاد حفره، لانه زنبوری یا تمرکز بتن در گوشه‌ها جلوگیری کرده و کیفیت نهایی سازه را ارتقاء می‌دهد. - هماهنگ با تنگ و مکمل در طراحی آرماتوربندی
دورگیر هیچ‌گاه بهصورت مستقل استفاده نمی‌شود و همیشه بهعنوان تکمیل‌کننده عملکرد تنگ در مقاطع بزرگ بهکار میرود. هماهنگی این دو عنصر، مقاومت عرضی کل مقطع را افزایش داده و مقطع را برای تحمل بارهای ثقلی و جانبی آماده‌تر میکند. - افزایش شکلپذیری ستون و کاهش احتمال گسیختگی ناگهانی
با توزیع یکنواخت مهار جانبی در سراسر مقطع، دورگیرها به افزایش شکلپذیری ستون در هنگام زلزله یا بارگذاری‌های شدید کمک میکنند. این ویژگی باعث میشود رفتار سازه تحت بار بهصورت تدریجی باشد، نه ناگهانی و ترد.
کاربردهای دورگیر
دورگیرها بهعنوان آرماتورهای عرضی مکمل تنگ در سازه‌های بتنی، به‌ویژه ستونها، در موقعیت‌هایی بهکار می‌روند که آرایش میلگردهای طولی متراکم یا پیچیده است. در ادامه، مهم‌ترین کاربردهای دورگیر را بررسی می‌کنیم:
- استفاده در ستونهای با بیش از چهار میلگرد طولی
وقتی ستونها دارای شش، هشت یا دوازده میلگرد طولی باشند، تنها استفاده از تنگ برای مهاربندی کافی نیست. در این شرایط، دورگیرها برای مهار میلگردهای میانی بهکار می‌روند تا تمام میلگردهای ستون، چه محیطی و چه مرکزی، به‌خوبی تثبیت شوند. - تقویت مهاربندی در ستونهای با مقاطع بزرگ یا خاص
در مقاطع مستطیلی بزرگ یا مقاطع ترکیبی (مثلاً با چیدمان نامتقارن میلگردها)، دورگیر باعث افزایش یکنواختی مهاربندی در سطح مقطع میشود. این عملکرد از تغییرشکل‌های موضعی در نواحی فاقد تکیه‌گاه جانبی جلوگیری میکند. - جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی میانی در ستونهای بلند
در ستونهایی با ارتفاع زیاد یا بار فشاری بالا، احتمال کمانش میلگردهای میانی که در فاصله زیادی از تنگ قرار دارند، افزایش می‌یابد. دورگیرها با ایجاد مهارهای عرضی بین این میلگردها، این خطر را به حداقل می‌رسانند. - افزایش انسجام آرماتوربندی در بتن‌ریزی با حجم بالا
در ستونهایی که حجم بتن زیاد است، فشار بتن تازه ممکن است آرایش آرماتورها را به‌هم بزند. دورگیر در کنار تنگ، باعث حفظ هندسه شبکه آرماتور میشود و بتن‌ریزی یکنواخت و بدون حفره را ممکن می‌سازد. - به‌کارگیری در پروژه‌های لرزه‌ای با الزامات شکلپذیری بالا
در سازه‌هایی که براساس طراحی لرزه‌ای ساخته میشوند، استفاده از دورگیر در کنار تنگ باعث افزایش شکلپذیری ستون میشود. این امر توانایی ستون را برای جذب انرژی زلزله بالا می‌برد و از گسیختگی ترد جلوگیری میکند. - تقویت عملکرد مقطع در برابر بارهای ترکیبی
در ستونهایی که همزمان تحت نیروی محوری و لنگر خمشی هستند (مانند ستونهای کناری سازه یا ستونهای طبقات اول)، دورگیر با بهبود مهاربندی داخلی مقطع، مقاومت آن را در برابر ترکیب نیروهای پیچیده افزایش می‌دهد.
مزایای استفاده از دورگیر
استفاده از دورگیر در آرماتوربندی ستونها، به‌خصوص در مقاطع بزرگ یا با چیدمان متراکم میلگردی، مزایای سازهای قابل‌توجهی دارد. در ادامه، مزایای مهم این آرماتور عرضی مکمل را بررسی می‌کنیم:
- تقویت مهاربندی میلگردهای طولی میانی
در مقاطع ستونهایی که دارای چند ردیف میلگرد طولی هستند، دورگیرها به‌طور مستقیم باعث تثبیت و مهار میلگردهای میانی میشوند. بدون وجود دورگیر، این میلگردها در معرض کمانش، جابه‌جایی و ضعف عملکردی قرار می‌گیرند. - افزایش انسجام و استحکام شبکه آرماتوربندی
با اضافه شدن دورگیر به ساختار تنگ و سایر اجزای آرماتوری، یکپارچگی قفسه میلگردی به‌طور قابل توجهی بهبود می‌یابد. این انسجام باعث میشود کل آرماتور مقطع در برابر فشار بتن یا بارهای بهره‌برداری پایدار بماند. - بهبود رفتار سازهای ستون در برابر زلزله
دورگیر با ایجاد مهار جانبی یکنواخت برای میلگردهای طولی، شکلپذیری ستون را افزایش می‌دهد و اجازه می‌دهد مقطع در برابر زلزله تغییرشکل دهد بدون اینکه دچار گسیختگی ناگهانی شود. - کاهش تمرکز تنش در نواحی داخلی مقطع
با توزیع مهار عرضی در سراسر مقطع و به‌ویژه در نواحی میانی، دورگیر از تمرکز تنش در هسته ستون جلوگیری میکند. این مزیت، احتمال ایجاد ترک‌های موضعی یا گسترش ترک‌های کششی را کاهش می‌دهد. - تسهیل بتن‌ریزی یکنواخت و جلوگیری از ایجاد حفره
وجود دورگیر باعث حفظ نظم در چینش میلگردها و باز بودن فضای مناسب بین آنها میشود. این امر عبور روان بتن و پخش یکنواخت آن را تسهیل میکند و از بروز پدیده‌هایی مثل لانه زنبوری یا حبس هوا جلوگیری میکند. - افزایش دوام و طول عمر مفید ستون
با بهبود عملکرد آرماتوربندی و کاهش آسیب‌پذیری سازه، دورگیرها به افزایش دوام ستونها کمک میکنند. این موضوع در مناطق با رطوبت بالا، تغییرات دمایی یا بارهای سنگین، اهمیت بیشتری پیدا میکند.
دورپیچ چیست؟
دورپیچ یا خاموت مارپیچی، نوعی خاص از آرماتور عرضی است که بهصورت پیوسته و مارپیچی پیرامون میلگردهای طولی در ستونهای بتن‌آرمه اجرا میشود. برخلاف تنگ یا خاموت که به‌شکل بسته در فواصل مشخص نصب میشوند، دورپیچ یک آرماتور پیوسته است که با زاویه مشخصی نسبت به محور ستون بهصورت مارپیچ پیچیده میشود. این نوع آرماتور بیشتر در ستونهای دایرهای یا بیضوی کاربرد دارد و به دلیل تماس پیوسته با میلگردهای طولی، نقش بسیار مؤثری در حفظ انسجام، مقاومت و شکلپذیری مقطع ایفا میکند.
دورپیچ معمولاً از میلگرد نمره پایین (مانند سایز ۶ یا ۸) ساخته میشود و به‌وسیله دستگاههای خمکاری مخصوص بهصورت مارپیچ تولید می‌گردد. این میلگرد مارپیچ با فاصله ثابت (که معمولاً بین ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر است) دور میلگردهای طولی پیچیده میشود و بهصورت کامل تمام سطح جانبی مقطع ستون را پوشش می‌دهد. در اجرای دقیق، دو سر دورپیچ نیز باید مهار و به سایر آرماتورها بسته شود تا اتصال کامل در تمام طول ستون ایجاد شود.
نقش اصلی دورپیچ در ستونها، ایجاد مهار عرضی مستمر برای آرماتورهای طولی، افزایش شکلپذیری، مقاومت برشی و افزایش ظرفیت کرنش مقطع است. به دلیل اینکه دورپیچ بدون قطع و بهصورت پیوسته اجرا میشود، نسبت به خاموت معمولی عملکرد بهتری در جذب انرژی، کنترل ترک، جلوگیری از کمانش میلگردها و مقاومت در برابر زلزله دارد. به همین دلیل، در ستونهای بحرانی، ستونهای با عملکرد لرزه‌ای ویژه، سازه‌های صنعتی یا پل‌ها، استفاده از دورپیچ بسیار توصیه شده و گاهی الزامی است.
یکی دیگر از مزایای اصلی دورپیچ، پخش یکنواخت تنش‌های داخلی در مقطع است. این نوع آرماتور با فشار یکنواختی که به سطح داخلی بتن وارد میکند، مانع از تمرکز تنش در نواحی خاص میشود و مقطع را در برابر ترک‌های موضعی یا گسیختگی ترد محافظت میکند. همچنین استفاده از دورپیچ باعث بهبود چسبندگی بتن به میلگرد و تقویت لایه محافظ اطراف میلگردها در برابر خوردگی و نفوذ عوامل مخرب محیطی میشود.
در ستونهای مارپیچی یا دایره‌ای‌شکل، دورپیچ تنها گزینه مهاربندی عرضی است، چرا که استفاده از خاموت یا تنگ در مقاطع گرد از نظر اجرایی و عملکردی دشوار و ناکارآمد است. حتی در برخی ستونهای مربعی یا مستطیلی که عملکرد لرزه‌ای بسیار بالا مدنظر باشد، ممکن است استفاده از دورپیچ بهجای خاموت بسته پیشنهاد شود.
از منظر آییننامهای، ضوابط خاصی برای طراحی دورپیچها وجود دارد. زاویه پیچش، گام دورپیچ (فاصله عمودی بین دو دور متوالی)، طول مهار ابتدایی و انتهایی، و قطر میلگرد باید طبق استانداردهای مهندسی محاسبه و اجرا شود. همچنین، پوشش بتنی کافی باید در طراحی لحاظ شود تا دورپیچ در تماس مستقیم با عوامل مخرب محیطی قرار نگیرد.
ویژگی‌های دورپیچ
دورپیچها بهعنوان آرماتورهای مارپیچی و پیوسته در ستونهای بتنی، دارای ویژگی‌های فنی منحصربه‌فردی هستند که آنها را از سایر انواع آرماتور عرضی متمایز میکند. در ادامه، مهم‌ترین ویژگی‌های دورپیچ را بررسی می‌کنیم:
- ساختار پیوسته و بدون قطع‌شدگی در کل ارتفاع ستون
برخلاف خاموت یا تنگ که بهصورت قطعه‌قطعه در طول ستون نصب میشوند، دورپیچ بهصورت مارپیچ پیوسته، کل ارتفاع ستون را در بر میگیرد. این پیوستگی، انسجام مقطع را افزایش داده و عملکرد سازه را در برابر بارهای دینامیکی بهبود می‌بخشد. - قابلیت اجرای دقیق در ستونهای دایرهای یا بیضوی
دورپیچ به‌طور خاص برای ستونهای با مقطع دایرهای طراحی شده است و نسبت به سایر انواع آرماتور عرضی، تطابق بهتری با مقطع گرد دارد. در مواردی که استفاده از خاموت‌های بسته دشوار یا ناکارآمد است، دورپیچ بهترین گزینه خواهد بود. - ایجاد مهار عرضی یکنواخت برای تمام میلگردهای طولی
بهدلیل اینکه مارپیچ دورپیچ با فاصله‌ای ثابت کل مقطع را می‌پوشاند، مهار عرضی منظم و یکنواختی برای همه میلگردهای طولی فراهم میشود. این موضوع باعث کاهش احتمال کمانش موضعی و افزایش پایداری میلگردها میشود. - افزایش شکلپذیری و جذب انرژی در برابر زلزله
دورپیچها نقش بسیار مهمی در ارتقای شکلپذیری ستون دارند. اجرای پیوسته آنها باعث میشود ستون در هنگام زلزله تغییرشکل بیشتری را تحمل کند و انرژی بیشتری جذب نماید، بدون آنکه دچار شکست ناگهانی شود. - افزایش مقاومت برشی و کنترل ترک‌های قطری و مورب
ساختار فشرده و مداوم دورپیچ باعث مهار مؤثر تنش‌های عرضی در مقطع میشود. این ویژگی در کنترل ترک‌های مورب ناشی از برش بسیار مؤثر است و به افزایش مقاومت برشی ستون کمک میکند. - ساخته‌شده از میلگردهای نمره پایین قابل‌خم‌کاری با دقت بالا
برای ساخت دورپیچ از میلگردهای سایز پایین (معمولاً ۶ یا ۸) استفاده میشود که به‌راحتی با دستگاه خم‌کن مارپیچی به فرم یکنواخت تبدیل میشوند. این میلگردها باید قابلیت شکلپذیری مناسبی داشته باشند تا در طول پیچش، ترک برندارند. - امکان کنترل دقیق گام و زاویه پیچش طبق آیین‌نامه
در طراحی دورپیچ، پارامترهایی مثل گام (فاصله بین دو حلقه متوالی)، زاویه پیچش و طول مهار ابتدایی و انتهایی، باید طبق ضوابط طراحی و آییننامهای مشخص شوند. این امکان در ساخت دورپیچ با دستگاههای دقیق فراهم است. - افزایش چسبندگی بتن به آرماتور و کاهش تمرکز تنش
بهدلیل تماس پیوسته دورپیچ با مقطع داخلی بتن، تنش‌ها بهصورت یکنواخت در سراسر مقطع پخش میشوند و چسبندگی بیشتری بین بتن و آرماتور ایجاد میشود. این ویژگی مانع از ایجاد ترک‌های موضعی و تمرکز تنش در نواحی خاص میشود.
کاربردهای دورپیچ
دورپیچ یا خاموت مارپیچی، بهعنوان یکی از تخصصی‌ترین انواع آرماتورهای عرضی، در پروژه‌هایی بهکار میرود که نیاز به عملکرد بالا، شکلپذیری زیاد و مهار دقیق آرماتورهای طولی در ستون وجود دارد. در ادامه با کاربردهای مهم این نوع آرماتور آشنا می‌شویم:
- استفاده در ستونهای دایرهای یا بیضوی
در ستونهایی که دارای مقطع گرد یا بیضوی هستند، استفاده از خاموت یا تنگ دشوار است. دورپیچ با تطابق کامل با این مقاطع، بهترین گزینه برای مهار میلگردهای طولی و افزایش انسجام مقطع در ستونهای دایرهای است. - کاربرد در سازه‌های با عملکرد لرزه‌ای ویژه
در سازه‌هایی که براساس آییننامههای لرزه‌ای طراحی شده‌اند، به‌خصوص در مناطق با خطر زلزله بالا، دورپیچ با فراهم کردن شکلپذیری بالا و مهاربندی پیوسته، نقش مهمی در کاهش آسیب‌های لرزه‌ای ایفا میکند. - مناسب برای ستونهای بلند با بار فشاری سنگین
در ستونهایی با ارتفاع زیاد یا ستونهایی که بار فشاری شدیدی را تحمل میکنند، دورپیچ با مهار یکنواخت میلگردهای طولی از بروز کمانش، تمرکز تنش یا شکست فشاری جلوگیری میکند و عملکرد فشاری ستون را ارتقاء می‌دهد. - به‌کارگیری در پل‌ها، سازه‌های صنعتی و پروژه‌های خاص
در پروژه‌هایی مانند پل‌های بتنی، سوله‌های صنعتی، مخازن بتنی، شمع‌ها و پایه‌های نگهدارنده، دورپیچ بهعنوان آرماتور عرضی اصلی بهکار میرود تا پایداری سازه را در برابر ارتعاش، بارهای سنگین یا سیکل‌های متناوب بارگذاری تضمین کند. - استفاده در ستونهای دارای آرماتوربندی متراکم
در ستونهایی که تعداد زیادی میلگرد طولی در آنها استفاده شده و فضای کافی برای نصب خاموت به‌شکل سنتی وجود ندارد، دورپیچ با ساختار پیوسته، بدون تداخل با سایر آرماتورها، مهاربندی کامل و بدون مزاحمت را ممکن می‌سازد. - افزایش کیفیت بتن‌ریزی در مقاطع حساس
با توجه به اینکه دورپیچ شبکه‌ای یکنواخت و منظم در اطراف میلگردهای طولی ایجاد میکند، بتن میتواند بهصورت یکنواخت و بدون انسداد در قالب پخش شود. این ویژگی باعث بهبود کیفیت بتن‌ریزی و جلوگیری از ایجاد حفره و لانه زنبوری میشود. - به‌کارگیری در ستونهایی با عمر طراحی بالا یا نیاز به دوام طولانی
در سازه‌هایی که نیاز به عمر مفید بالا، پایداری در برابر خوردگی و کاهش نیاز به تعمیرات دارند، دورپیچ با ایجاد مهاربندی پیوسته و یکنواخت، عملکرد پایدار بلندمدتی را برای ستون تضمین میکند.
مزایای استفاده از دورپیچ
دورپیچ بهعنوان یک سیستم مهاربندی پیوسته، در بسیاری از موارد، عملکردی فراتر از خاموت یا تنگ دارد. مزایای استفاده از دورپیچ، آن را به گزینه‌ای مناسب برای ستونهایی با عملکرد لرزه‌ای، باربری بالا یا هندسه خاص تبدیل کرده است:
- مهاربندی کامل و پیوسته میلگردهای طولی در طول ستون
بزرگ‌ترین مزیت دورپیچ، ایجاد مهار عرضی مداوم و بدون وقفه در سراسر ارتفاع ستون است. این پیوستگی باعث میشود تمام میلگردهای طولی چه کناری و چه میانی به‌خوبی مهار شوند و عملکرد مقطع به حداکثر برسد. - افزایش شکلپذیری سازه در برابر بارهای لرزه‌ای
به دلیل عدم قطع در مسیر آرماتور عرضی، دورپیچ میتواند در برابر بارهای زلزله شکلپذیری بالایی فراهم کند. این مزیت باعث میشود ستون در برابر جابه‌جایی‌های جانبی و بارهای ناگهانی مقاومت بیشتری از خود نشان دهد. - پراکندگی یکنواخت تنش‌ها در کل مقطع ستون
برخلاف خاموت که در فواصل مشخص نصب میشود، دورپیچ با تماس مداوم با بتن اطراف، تنش‌های داخلی را بهصورت یکنواخت توزیع میکند. این ویژگی از تمرکز تنش در نواحی خاص جلوگیری کرده و خطر گسیختگی موضعی را کاهش می‌دهد. - کاهش احتمال کمانش موضعی میلگردهای طولی
در ستونهایی با تعداد زیاد میلگرد، به‌ویژه در پروژه‌های صنعتی، کمانش موضعی یک تهدید جدی است. دورپیچ با مهار جانبی مداوم میلگردها، این خطر را به‌طور کامل از بین می‌برد و پایداری ستون را تضمین میکند. - افزایش کیفیت بتن‌ریزی و جلوگیری از ضعف‌های اجرایی
ساختار مارپیچی و باز دورپیچ، امکان بتن‌ریزی یکنواخت، بدون انسداد و با تراکم مناسب را فراهم میکند. این ویژگی مانع از ایجاد حفره، حبس هوا یا لانه زنبوری در مقطع شده و یکپارچگی بتن را بالا می‌برد. - افزایش مقاومت برشی ستون
دورپیچ علاوه‌بر مهار میلگردهای طولی، نقش مؤثری در تحمل نیروهای برشی دارد. پیچش مارپیچی باعث ایجاد مقاومت عرضی پیوسته در مقطع میشود که در برابر گسترش ترک‌های مورب بسیار کارآمد است. - کاهش نیاز به عناصر تقویتی جانبی در ستونهای ویژه
در بسیاری از موارد، استفاده از دورپیچ میتواند جایگزین ترکیب تنگ، دورگیر و سایر عناصر تقویتی شود. این موضوع باعث ساده‌تر شدن آرماتوربندی، کاهش زمان اجرا و افزایش بهره‌وری در کارگاه میشود. - افزایش دوام و عمر مفید ستون در شرایط سخت محیطی
دورپیچ با مهاربندی منظم و کاهش گسترش ترک‌ها، از نفوذ رطوبت، مواد خورنده و تنش‌های حرارتی به داخل ستون جلوگیری میکند. این عملکرد عمر مفید سازه را افزایش داده و هزینه‌های نگهداری بلندمدت را کاهش می‌دهد.
تفاوت‌های بین خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ
هر یک از المان‌های خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ، بهعنوان اجزای آرماتور عرضی در سازه‌های بتن‌آرمه، دارای نقش و جایگاه خاصی در طراحی و اجرا هستند. در ظاهر ممکن است این المان‌ها شباهت‌هایی به یکدیگر داشته باشند، اما در عمل، تفاوت‌های عملکردی و اجرایی مهمی میان آنها وجود دارد.
خاموت عمدتاً در تیرهای بتنی برای افزایش مقاومت برشی و مهاربندی میلگردهای طولی استفاده میشود. این در حالی است که تنگ به‌طور اختصاصی برای ستونها طراحی شده و وظیفه اصلی آن، تثبیت میلگردهای طولی و افزایش شکلپذیری مقطع تحت بارهای فشاری و جانبی است. تنگ‌ها معمولاً در تمام ارتفاع ستون و با فواصل مشخص اجرا میشوند.
در ستونهایی که دارای آرایش متراکم یا تعداد زیادی میلگرد طولی هستند، از دورگیر برای مهاربندی میلگردهای میانی استفاده میشود. دورگیرها مکمل تنگ محسوب میشوند و عملکرد آنها محدود به نواحی داخلی مقطع است که تنگ به‌تنهایی پوشش کافی ندارد.
در مقابل، دورپیچ بهعنوان یک سیستم مهاربندی پیوسته و مارپیچی، در ستونهای با مقاطع دایرهای یا در پروژه‌هایی با الزامات لرزه‌ای بالا مورد استفاده قرار میگیرد. دورپیچ بهصورت مداوم و بدون وقفه در کل ارتفاع ستون پیچیده میشود و مهار جانبی یکنواختی را برای میلگردهای طولی فراهم میکند. این سیستم علاوه بر بهبود رفتار لرزه‌ای، در افزایش مقاومت برشی و دوام بتن نیز نقش بسزایی دارد.
در نتیجه، انتخاب بین این چهار نوع آرماتور عرضی باید براساس نوع عضو سازهای، شکل مقطع، تعداد میلگردهای طولی و شرایط بارگذاری انجام شود. هرکدام دارای مزایا و محدوده کاربری خاص خود هستند و در طراحی دقیق سازهای، استفاده بهجای یکدیگر میتواند منجر به کاهش کارایی سازه شود.
جدول مقایسه تفاوت‌ها
| عضو آرماتور | محل اجرا | فرم هندسی | عملکرد اصلی | میزان شکلپذیری | کاربرد خاص |
|---|---|---|---|---|---|
| خاموت | تیر | مربعی/مستطیلی | مهار برش و کمانش | متوسط | کنترل نیروهای برشی |
| تنگ | ستون | مربعی/مستطیلی | افزایش شکلپذیری و پایداری | بالا | مقاومت در برابر زلزله |
| دورگیر | نقطه‌ای در ستون | بسته کوچک | تقویت موضعی میلگردها | بالا | نقاط بحرانی ستون |
| دورپیچ | ستون دایرهای | مارپیچی پیوسته | مقاومت فشاری بالا، کنترل ترک | بسیار بالا | ستونهای صنعتی و پل‌ها |
قیمت روز میلگرد و اهمیت آن در اجرای اجزای فرعی
با توجه به اینکه اجرای خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ معمولاً با میلگردهای A1 یا A2 در سایزهای ۶ تا ۱۰ میلی‌متر انجام میشود، برآورد هزینه دقیق این اجزا کاملاً به قیمت روز میلگرد بستگی دارد. در عین حال، استفاده از خاموت‌های آماده نیز در بسیاری از پروژه‌ها متداول است که خود میتواند در مدیریت زمان و کاهش پرت مؤثر باشد. برای اطلاع از آخرین قیمت‌ها و انتخاب گزینه مناسب، می‌توانید لیست قیمت روز خاموت را مشاهده کرده و با توجه به شرایط پروژه تصمیم‌گیری دقیق‌تری داشته باشید. عواملی مانند نرخ شمش فولادی، هزینه حمل‌ونقل، نوسانات ارزی، وضعیت عرضه و تقاضا و سیاست‌های وارداتی نیز بر قیمت این مقاطع تأثیرگذار هستند:
خاموت آماده، یکی از اصلی‌ترین اجزای آرماتوربندی سازه‌هاست که در انواع ساده و مهندسی، با سایزها و آنالیزهای مختلف در بازار عرضه میشود، برای انتخاب خاموت مناسب و مدیریت بهینه هزینه‌ها، اطلاع از قیمت روز خاموت یک ضرورت فنی و اقتصادی محسوب میشود:
مشاهده قیمت روز خاموتما در آهن اینجا آماده‌ایم تا با ارائه مشاوره تخصصی، شما را در انتخاب نوع مناسب آرماتور و اطلاع از قیمت روز میلگرد همراهی کنیم. اطلاع دقیق از قیمت‌ها میتواند نقش مهمی در کنترل هزینه‌های پروژه شما داشته باشد:
در بازار میلگرد، برندهای شناخته‌شده و معتبری مانند ذوب‌آهن اصفهان، کویر کاشان، نیشابور و بافق یزد حضور مهم و گسترده‌ای داشته و از مهم‌ترین منابع تامین میلگرد محسوب میشوند، برای تحلیل بهتر شرایط بازار و انتخاب گزینه مناسب، دانستن قیمت روز میلگرد امری مهم و ضروری است:
مشاهده قیمت روز میلگردجمعبندی
شناخت تفاوت‌های بین خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ، نقش مهمی در طراحی و اجرای سازه‌های بتنی دارد. انتخاب صحیح و به‌موقع این اجزا، ضمن افزایش ایمنی و دوام سازه، در کنترل هزینه‌ها نیز بسیار مؤثر است. هرکدام از این اجزا با ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود، می‌توانند عملکرد بهینه‌ای در برابر بارهای مختلف از جمله زلزله و فشارهای محوری ارائه دهند.
ما در آهن اینجا همراه شما هستیم تا با ارائه راهکارهای تخصصی و قیمت‌گذاری شفاف، در تمامی مراحل پروژه‌های سازهای، همراه مطمئن و مشاور فنی شما باشیم.
-
۱. خاموت چیست و چه کاربردی در سازه دارد؟
خاموت نوعی میلگرد خمشده است که بهعنوان آرماتور عرضی در اطراف میلگردهای طولی ستون و تیر بهکار میرود. وظیفه اصلی آن افزایش مقاومت برشی، نگهداشتن میلگردهای اصلی و جلوگیری از کمانش آنهاست. -
۲. تنگ چیست و چه تفاوتی با خاموت دارد؟
تنگ در واقع نوعی خاموت بسته یا نیمهبسته است که معمولاً در تیرها استفاده میشود. واژه "تنگ" بیشتر در کاربردهای اجرایی و محاورهای رایج است و میتواند معادل بخشی از خاموت باشد، اما از نظر فنی معمولاً به شکل هندسی خاصی از خاموت اطلاق میشود. -
۳. دورگیر چیست و چه نقشی در سازه دارد؟
میلگرد دورگیر به صورت مارپیچ یا حلقهای دور ستون اجرا میشود و معمولاً در ستونهای دایرهای یا مکانهایی با بار محوری زیاد برای افزایش مقاومت برشی و پیچشی بهکار میرود. این نوع میلگرد باعث توزیع یکنواخت تنش در مقطع میشود. -
۴. دورپیچ چیست و چه کاربردی دارد؟
دورپیچ به میلگردهای پیوسته مارپیچی گفته میشود که برای تقویت آرماتوربندی ستونها و فونداسیونها بهکار میرود. این نوع میلگرد معمولاً در ستونهای با سطح مقطع دایرهای یا بیضی استفاده میشود. -
۵. آیا خاموت و دورگیر عملکرد یکسانی دارند؟
خیر، خاموت معمولاً بهصورت قطعات مجزا در فواصل مشخص قرار میگیرد، اما دورگیر یا دورپیچ اتصال مارپیچی پیوسته دارد. عملکرد آنها مکمل یکدیگر است اما رفتار سازهای متفاوتی ایجاد میکنند. -
۶. در چه مواقعی استفاده از دورپیچ بهجای خاموت توصیه میشود؟
در ستونهایی که تحت بار محوری بالا یا بارگذاری چرخهای (زلزلهای) قرار دارند، دورپیچ بهدلیل توزیع یکنواخت نیرو و پیوستگی بالا نسبت به خاموت عملکرد بهتری دارد. -
۷. آیا همه این آرماتورها باید همزمان در یک سازه استفاده شوند؟
خیر، استفاده از هر نوع میلگرد عرضی بستگی به نوع عضو سازهای، نوع بارگذاری، شکل مقطع و ضوابط آییننامهای دارد. در برخی سازهها فقط خاموت کفایت میکند، در برخی دیگر دورپیچ یا ترکیبی از آنها به کار میرود. -
۸. تفاوت در اجرا و خمکاری بین خاموت و دورپیچ چیست؟
خاموتها معمولاً با دستگاه خمکاری دستی یا CNC بهصورت قطعهای تولید میشوند، ولی دورپیچها با دستگاههای مخصوص و بهصورت پیوسته و مارپیچ اجرا میشوند. اجرای دورپیچ به دقت و تجهیزات خاصتری نیاز دارد. -
۹. آیا خاموت در برابر زلزله نقش دارد؟
بله، خاموت با مهار میلگردهای طولی و افزایش مقاومت برشی تیر و ستونها، نقش مهمی در جلوگیری از خرابی برشی و افزایش شکلپذیری سازه در برابر زلزله دارد. -
۱۰. چگونه میتوان نوع مناسب آرماتور عرضی را برای پروژه انتخاب کرد؟
انتخاب بین خاموت، تنگ، دورگیر یا دورپیچ باید بر اساس نقشههای اجرایی، محاسبات مهندسی و آییننامههای طراحی انجام شود. مشورت با مهندس سازه و رعایت الزامات فنی برای انتخاب گزینه مناسب ضروری است.